ایــگُم چِـــه کاره ای؟!
پنجشنبه 5 شهریور 1394 :: نویسنده : محمد طاهری
ایــگُم چِـــه کاره ای؟!
یادداشت برای هشتمین شماره هفته نامه جوان استانی
اگر در فرهنگ دیگری بپرسی چه کاره ای؟ سریع در جواب، شغلش را می گوید. اما همین سوال در فرهنگ لرهای خودمان معنایش چیز دیگری است؛ یعنی مال کدام طایفه و بنکویی؟
فرصت آشنایی و ارتباط سریع
جالب است این سوال از اولین سوال هایی است که در ارتباط بین دو ناآشنا می پرسیم و بعد از دو سه تا پرسش، به خانواده طرف یا لااقل به اطراف خانواده طرف! می رسیم. خیلی راحت. این فرصتی است که در فرهنگ های دیگر، کمتر دیده می شود. در شهرهای بزرگ که واویلا ست. برادر از خانواده برادر خبر ندارد و عده ای دنبال کتمان کردن ریشه و نسب خود هستند. این مجال شناخت، فرصت بسیار استثنایی است.
قوم، شناسنامه رفتاری فرد
به نوعی، قوم هر شخص شناسنامه اوست. یعنی می توانی با توجه به قومش ببینی خلق و خویش چه شکلی است؟ صبر و استقامتش به چه اندازه است؟ جنگاوری و شجاعتش به چه نحو است؟ و ... . البته موارد استثناء هم کم نیستند. اما سخن، روی قاعده است نه استثناء. این شناسنامه، کار را برای شناخت راحت می کند. البته روز به روز دقت این شناسنامه کمتر می شود.
اجتماعات فامیلی، اصولی تربیت می کنند؛ شبکه های مجازی، کاریکاتوری
زمانی آنقدر ارتباط ها وسیع بود که مهم ترین محیط برای اثرپذیری، اجتماعات فامیلی بود. اما متأسفانه این ارتباط ها روز به روز در حال کم رنگ شدن است. به همین خاطر شناسنامه فامیلی نیز قوت پیشین خود را در ارائه مشخصات ندارد. امروز شاید فضاهای مجازی یکی از مهم ترین محل های رجوع و اجتماع باشند. این فضاهای مجازی هم آدم های خاص خودشان را تربیت می کنند. خوب یادمان است؛ اگر در گذشته در جمع های فامیلی خطای کوچکی می کردیم بزرگ تر جمع چنان نهیب و تشری ما را می زد که تا عمر داشتیم آن خطا را تکرار نمی کردیم. اما این نهیب را در فضای مجازی، چه کسی قرار است بزند؟ در گذشته، فرد شرم می کرد خطای بزرگ انجام دهد؛ چرا که در جمع فامیلی که مهم ترین محل رجوعش بود سرافکنده و طرد می شد. به خاطر همین برخوردهای بازدارنده، جرأت نمی کرد خطایی کند که به پای قومش تمام شود و خودش رو سیاه. اما امروز همان فرد می تواند هر اشتباهی در اجتماع بکند و بی تفاوت باشد نسبت به نسبت های فامیلیش.
قوم گرایی مانع ناهنجاری های اجتماعی
شما نگاه کنید به همین معضلِ کم حجابی. پدربزرگ های ما چه قدر حساسیت داشتند که مهمان، لباس محلی زن شان را روی رخت نبیند! این را بد می دیدند. حال مقایسه کنید با وضعیت حجاب امروز کوچه و بازار. اگر جمع های قومی و فامیلی قوت داشت، آن وقت حتماً مایه شرم بود که دختر فلان حاجی و یا پسر بهمان کربلایی این چنین تیپ بزند. یا مثال های متعددی از ناهنجاری دیگر اجتماعی و فرهنگی.
سنت های شیرین فامیلی در حال کم رنگ شدن
بگذارید از فامیل خودم مثال بزنم. تا همین چند سال پیش( حتی اوایل شهری شدنمان!) جمع های فامیلی مان به خوبی برپا بود. با هم جشن می گرفتیم، صندوق قرض الحسنه داشتیم، جام فوتبال برگزار می کردیم و ... . اما چند سالی است که این ها همه فراموش شده اند. بیشترش به خاطر این است که تحمل یکدیگر را نداریم. تحمل تلویزیون و فضاهای مجازی را داریم اما تحمل نیم ساعت خانه نشینی را کمتر داریم! این یک گرفتاری است. عده ای کار و مشغله را بهانه می کنند. خیلی واضح است که بهانه تراشی است. اوقات فراغت ما بیشتر از دیروز نباشد کمتر نیست اما خودمان برنامه ای برای صله رحم نداریم.
طایفه، نیاز واقعی ماست
عده ای بدون تعارف، مقوله قوم و فامیل را مغایر با توسعه یافتگی و جهانی شدن می دانند. گمان می کنند می توانند نسبت های خود را منقطع کنند. حال آن که قوم و فامیل از آن جمله نیازهایی است که شما نمی توانی هیچ مثل و مانندی برایش پیدا کنی. شما برای آن که بتوانی قوای وجودی خود را تعدیل ببخشی نیاز دارید با قوم و فامیل خود ارتباط وسیعی داشته باشید. چرا که هیچ گروهی به اندازه فامیل شما با شما شباهت ندارند. شما با فامیلت در نژاد، فرهنگ و رسوم مشترک هستید. در خاطرات تلخ و شیرین در کنار هم بودید و دارای الگوهای فامیلی مشترکی هستید. چه به گمانتان فامیل خوبی داشته باشید چه بد؛ توسعه یافته باشند یا عقب افتاده. فرقی نمی کند. نیاز، استدلال نمی شناسد. ما به روابط فامیلی نیازمندیم. مگر نه این بود که امام معصوم ما برای آن شخصی از فامیل خود که حتی قصد ترور حضرت را داشت، صله و هدیه می داد!
خلاصه آن که حتی در روند جهانی شدن و توسعه یافتگی -به قول آقایان!- هم نیازمند روابط قومی و فامیلی قوی هستیم.
قوم گرایی اندیشه و اختیار را نباید تعطیل کند
اما این قوم گرایی با تمامی ظرفیت های منحصر به فردش، دارای چالش ها و تهدیدهایی نیز هست. البته این کارکرد منفی قوم گرایی به خاطر بد عمل کردن افراد است و نه اصل قوم گرایی!
در فرهنگ دینی ما، همواره پیروی از دینِ آباء و اجداد مذموم است. چرا که در دین، مجال اندیشه و فکر است و می بایست تحقیق کرد. دینِ قوم و طایفه خود را داشتن نیز به همین استدلال همواره مذموم است. منظور این است جایی که مجال فکر و اندیشه است نباید به خواست و نظر جمعی قوم عمل کرد. این یکی از جدی ترین معضل های نگاه قوم گرایی است. نمود این مسئله را در مباحث انتخابات به عینه شاهدیم. برای مثال فلان طایفه اعلام می نماید در انتخابات از آقای فلان حمایت می کند و همه تلاش خود را دسته جمعی به کار می گیرد که فلانی رأی بیاورد. دوستی می گفت فلانی در انتخابات شورای شهر بعدی قطعاً شرکت می کند. وقتی کمی روی صلاحیت این بنده خدا بحث شد، طرف مقابل گفت: آقا این بحث ها مطرح نیست که! کل فامیل خودش و فامیل خانمش از او حمایت می کنند و این یعنی صد در صد رأی می آورد!!!
انتصاب های قومیتی
یا در بحث انتصاب ها متأسفانه این روند فکری را شاهد هستیم. حتی در مراکز علمی و پژوهشی نیز سخن از انتخاب قوم و قبیله ای است. هنوز بحث روی سرحدی و گرمسیری است. اگر مسئول اول نهادی از طایفه خاصی بود باید حدس زد که این نهاد لااقل تا سی سال که سن بازنشستگی است، در سیطره آن طایفه است!
روابط و ضوابط قومیتی در اداره ها
یا به همین ترتیب، روابط و ضوابط در اداره ها. در بعضی از اداره ها کارت راه نمی افتد مگر آن که از فلان طایفه باشی و یا لااقل دست خط یا گواهی از یکی از اهالی آن طایفه داشته باشی!!
این معضل و گرفتاری بزرگی است که مانع مهمی در جهت رشد و ترقی استان می شود.
مسئولین عاجزند که نگاه منفی قوم گرایی را حذف کنند
جالب است وقتی با خیلی از مسئولین صحبت و نظرشان درین خصوص پرسیده می شود خود از منتقدین درجه یک این نگاه هستند و حقیقتاً آن را برای فضای استان، سم مهلکی می دانند. اما چرا کاری نمی توانند از پیش ببرند؟ یک علت مهم آن این است که خود این مسئولان بنده خدا! از همین فضای قومی و طایفه ای مسئول شده اند و میز و قدرت امروزشان را مدیون طایفه شان هستند نه علم و شایستگی شان!! و یا اگر مسئول غیر بومی هستند توانایی شکستن این فضای سنگین را ندارند و می دانند اگر خواستند مبارزه جدی با این فضا بکنند باید عطای میزشان را به لقایش عاجلاً ببخشند!
چالش های قوم گرایی
این چالش ها فقط در زمینه سیاسی نیست. فخر فروشی های طایفه ای، انگ زنی، تحقیر، تمسخر و بی احترامی به طوایف دیگر نیز چالش های دیگر این مسئله است.
فرصت های قوم گرایی
حال آن که قوم گرایی با ظرفیت و فرصت های بی مانندش می تواند زمینه جدی پیشرفت و ترقی استان قرار گیرد. هیچ بستری مثل قوم و فامیل نمی تواند حامل فرهنگ باشد. از طرفی اگر از چالش هایش دوری کنیم، بستر بسیار مناسبی برای مشارکت های فرهنگی، اقتصادی، صنعتی و سیاسی نیز خواهد بود.
***
در اولین مراسم رسمی ازدواج، بزرگان فامیل را به خانه عروس می بریم و آن ها اذن می گیرند برای یک امر کاملاً شخصی که ازدواج باشد: کدخدا برون! فامیل برای ما این قدر مقدس است. ما این کاره ایم!
